Szlaki Sefardyjskie. Sieć dzielnic żydowskich w Hiszpanii

Żydzi, muzułmanie i chrześcijanie żyli razem przez wieki do 1492 r. w wielu hiszpańskich miastach, dając początek różnym tradycjom i formom wyrazu kulturowego i religijnego, które były w ciągłym kontakcie.

Zapisz w ulubionych

Usuń z ulubionych

Przejdź do ulubionych

Zapraszamy do odkrycia 22 miast, które w przeszłości gościły społeczności żydowskie i których ślady rozciągają się na okres ponad 1000 lat. Przyjedź na szlaki Sefaradu, jak Żydzi nazywali Hiszpanię.Spaceruj wąskimi uliczkami starych dzielnic żydowskich, wstąp do synagogi lub odwiedź muzea, które chcą zachować całą tę spuściznę. Krótko mówiąc, przenieś się w czasie. Ponieważ podróż do któregokolwiek z tych miast to doświadczenie, które łączy historię, sztukę, tradycje i bardzo wyjątkową gastronomię.

Znak rozpoznawczy sieci dzielnic żydowskich w Hiszpanii

Przyjdź i odkryj nasze sefardyjskie dziedzictwo i dowiedz się, jak kwitło rzemiosło, handel, nauka czy poezja. Pamiętaj, że istnieje również Sefarad Card, dzięki której możesz korzystać ze zniżek i promocji na zakupy.

Ávila (Ávila, Kastylia i León). W tym kastylijskim mieście można spacerować po nieregularnych ulicach dawnej dzielnicy żydowskiej, zawsze w towarzystwie uroku niskich domów. Kilka dokumentów pozwoliło ustalić, gdzie znajdowały się synagogi, dom rabina, cmentarz, sklepy czy garbarnie (warsztaty, w których wyprawiane były skóry). W ogrodzie Moshé de León oddany jest hołd uniwersalnemu autorowi Sefer ha-Zohar, który rozwikłał tajemnice Kabały.Barcelona (Barcelona, Katalonia). Warto przespacerować się po Dzielnicy Gotyckiej, gdzie znajdowała się stara dzielnica żydowska, składająca się z sieci uliczek i gdzie do dziś zachowała się część starej synagogi. W tym obszarze znajduje się również Centrum Interpretacji Call (zarządzane przez Muzeum Historii Barcelony), które przechowuje przedmioty z XIII i XIV wieku oraz organizuje wycieczki z przewodnikiem, degustacje kuchni katalońsko-żydowskiej, konferencje... Czy wiesz, że Montjuïc oznacza „Góra Żydów” i że służyła jako cmentarz żydowski?

Przebrani za rycerzy z żydowskimi emblematami na średniowiecznym festiwalu w Avila w dzielnicy żydowskiej

Béjar (Salamanka, Kastylia i León). W starej dzielnicy żydowskiej znajdowała się synagoga, szkoła, łaźnie, rzeźnia, piec, szpital i cmentarz. Tutaj mieszkał ważny lekarz Hayyim ibn Musa, a dziś możesz odwiedzić Muzeum Żydowskie, aby dowiedzieć się o całej tej spuściźnie. Kolejna ciekawostka: Czy wiesz, że Żydzi o nazwiskach Béjar lub Bejarano udali się na wygnanie w 1492 r. i rozproszyli się na pięciu kontynentach?Cáceres (Cáceres, Estremadura). Spacer po starej Dzielnicy Żydowskiej oznacza podziwianie bielonych domów przylegających do muru, ozdobionych kwiatami i kamiennymi kominami, a także wielu uroczych zakątków czy ogrodu Olivar de la Judería. W Cáceres znajdowała się również nowa Dzielnica Żydowska z ulicą Calle de la Cruz jako główną osią i której synagoga znajdowała się w miejscu dzisiejszego pałacu Palacio de la Isla.

Calahorra (La Rioja). Jej dzielnica żydowska znajdowała się na starożytnym akropolu rzymskiego Calagurris, była otoczona murem i ciekawostką jest to, że jej oryginalne domy są nadal zamieszkane. Nie należy przeoczyć punktów widokowych i warto też przyjrzeć się nazwom ulic, które przypominają o działalności rzemieślników. Ponadto w Katedrze w Calahorra przechowywane są dwa fragmenty Tory pochodzącej z synagogi i odkrytej w 1929 roku. Kordoba (Kordoba, Andaluzja). Wiązka pięknych uliczek, które tworzą dzielnicę żydowską, otoczy Cię swoistym andaluzyjskim urokiem. Zwiedzanie pięknej synagogi – jednej z nielicznych zachowanych w Hiszpanii – chłodnych dziedzińców, pomnika Majmonidesa czy Puerta de Calahorra to niezapomniane przeżycie. Interesujące są również wydarzenia związane z tą kulturą, takie jak „Sefardyjska Jesień” czy „Międzynarodowy Festiwal Muzyki Sefardyjskiej”.

Estella-Lizarra (Nawarra). Chociaż pierwsza żydowska dzielnica znajdowała się w dzielnicy Elgacena, została opuszczona przed wiekami i wydaje się, że jej stara synagoga znajdowała się w miejscu, w którym obecnie znajduje się kościół Santa María Jus del Castillo. Z biegiem lat żydowska obecność nabrała większego znaczenia i nowa Dzielnica Żydowska powstała tuż obok murów Zamku Belmecher. Czy wiesz, że żydowska dzielnica Estella-Lizarra była trzecią najważniejszą dzielnicą Królestwa Nawarry? Dziś warto pospacerować po tętniącej życiem „Rúa de las Tiendas” i wyobrazić sobie działalność dawnych kupców.Hervás (Cáceres, Estremadura). Rustykalna i bardzo oryginalna, pokochasz jej sklepy rzemieślnicze i domy o tradycyjnej architekturze z ceglaną i kasztanową konstrukcją, które zachowały się od wieków i ciągną się do rzeki Ambroz. Jej ulice noszą nazwy takie jak Rabilero czy Synagoga, a w lipcu obchodzona jest Fiesta de los Conversos, idealny czas, aby zobaczyć tutejszych mieszkańców ubranych w stroje z epoki lub spróbować kuchni sefardyjskiej.

Domy w żydowskiej dzielnicy Hervás. Cáceres. Estremadura

Jaén (Jaén, Andaluzja). To tutaj zamieszkiwali pierwsi hiszpańscy Żydzi, których dziedzictwo sprzed 12 wieków jest nadal obecne. Dzielnica żydowska znajdowała się pomiędzy obecnymi ulicami San Andrés, Huérfanos, Los Caños-Arroyo de San Pedro i Martínez Molina. Wydaje się, że do klasztoru Santa Clara przylegała synagoga, a kościół San Andrés mógł być synagogą przed świątynią chrześcijańską. Jedną z jej kluczowych postaci był Hasday ibn Szaprut, propagator poezji hiszpańsko-hebrajskiej i doradca kalifów z Kordoby. León (León, Kastylia i León). Zapaterías, Platerías, Azabachería… Nazwy ulic w León przywodzą na myśl rzemiosło dawnych żydowskich mieszkańców. Ślady tej sefardyjskiej przeszłości zachowały się również w pasażach, winnicach czy patiach, takich jak to w Pałacu Jabalquinto. W tutejszej dzielnicy żydowskiej urodził się Moshé de León, najważniejsza postać leońskiej myśli żydowskiej i autor „Księgi Zohar”, która jest uważana za główne dzieło kabalistyczne. Możesz odwiedzić również Centrum Interpretacji Trzech Kultur.

Popiersie Mosé de León, najważniejszej postaci leońskiej myśli żydowskiej

Lorca (Region Murcji). Wykopaliska archeologiczne na Zamku Lorca ujawniły żydowską przeszłość tego miasta, ujawniając, że we wschodniej części zamku znajdowała się dzielnica żydowska. Odkryto kilka domów, z których wnętrza wydobyto różne materiały przechowywane obecnie w Miejskim Muzeum Archeologicznym. Jeśli tu przyjedziesz, będziesz mógł zobaczyć np. kandelabry domowej liturgii hebrajskiej, chanukii, a także ponad 2000 fragmentów szkła należących do około 50 lamp, które znaleziono wewnątrz synagogi. Lucena (Kordoba, Andaluzja). Sala żydowska Muzeum Archeologicznego i Etnologicznego w Zamku Moral, kościół San Mateo, Pałac hrabiów Santa Ana, dzielnica Santiago czy nekropolia to tylko niektóre z miejsc, które możesz odwiedzić, jeśli poszukujesz żydowskiej przeszłości tego miasta, znanego jako „Perła Sefaradu”. W średniowieczu mieszkało tu wielu poetów i mędrców, takich jak np. Majmonides. W Lucenie mieściła się Akademia Studiów Talmudycznych, miejsce spotkań ówczesnych intelektualistów.

Wejście do Muzeum Archeologicznego w Lorca. Murcja

Monforte de Lemos (Lugo, Galicja). W tym mieście nie było dzielnicy wyłącznie hebrajskiej, ale Żydzi dzielili przestrzenie z rodzinami chrześcijańskimi. Wystarczy przespacerować się jego ulicami i placami i spojrzeć na ich nazwy, aby zobaczyć ślady dawnych zawodów rzemieślników i kupców. Wiadomo, że istniała tam synagoga i do dziś można natknąć się na wyryte w kamieniu gwiazdy Dawida (np. na wieży Torre del Homenaje) lub na domy Gaiborów, najważniejszej z rodzin żydowskich i przechrzt z Monforte.Oviedo (Księstwo Asturii). Stolica Asturii była w średniowieczu znaczącą enklawą żydowską. Posiadała ważną synagogę, która znajdowała się wewnątrz pięknego starego miasta, w obrębie murów wewnętrznych, przez które Żydzi swobodnie się przemieszczali. Na placu Porlier znajduje się informacyjna mapa osiedli żydowskich, które miały jedną ze swoich granic na placu Juan XXIII. Ponadto uważa się, że stary cmentarz żydowski znajdował się w miejscu dzisiejszego teatru Campoamor.

Plasencia (Cáceres, Estremadura). Jej żydowska dzielnica „La Mota” znajdowała się tam, gdzie dziś mieści się Pałac Markiza de Mirabal i Klasztor San Vicente Ferrer. Wiadomo, że w XV wieku żydowska społeczność Placencii liczyła około 200 rodzin i posiadała dużą synagogę. W Berrocal znajdował się stary cmentarz, jeden z nielicznych w Hiszpanii, który zachował się w swojej pierwotnej postaci. Do dziś można zobaczyć pozostałości ponad 200 grobów wykutych w skale. Ribadavia (Ourense, Galicja). Jej dzielnica żydowska powstała około XII i XIII wieku, a jej mieszkańcy wyróżniali się administracją towarów, rzemiosłem i handlem winem. Koniecznie trzeba odwiedzić Muzeum Sefardyjskie, które gromadzi dokumenty i pozostałości archeologiczne wszystkich galicyjskich gmin żydowskich. Oprócz spacerowania po jej uliczkach, należy spróbować tradycyjnych sefardyjskich wypieków i, jeśli to możliwe, udać się pod koniec sierpnia na Festa da Istoria, która w sercu dzielnicy żydowskiej organizuje jeden z najbardziej autentycznych średniowiecznych festiwali w całej Galicji.

Sagunto (Walencja, Wspólnota Walencka). Układ urbanistyczny starej dzielnicy żydowskiej zachował się praktycznie taki sam, jak ten, który nadali jej sefardyjscy Żydzi, którzy mieszkali w Sagunto od I w. Punktem wyjścia do spaceru może być „Portalet de la Judería”, a następnie można kontynuować ulicami, takimi jak Antigons, Ramos, Segovia czy Sangre Vieja – gdzie znajdowała się synagoga. Żydowskie pozostałości są zachowane na przykład w Casa dels Berenguer - z elementami związanymi z żydowską łaźnią rytualną lub mykwą - lub na udostępnionym do zwiedzania cmentarzu żydowskim. Zapytaj o wycieczki z przewodnikiem, które są organizowane zarówno w dzień, jak i w nocy.Segowia (Segowia, Kastylia i León). To miasto ma cenną odrestaurowaną dzielnicę żydowską, której zwiedzanie można rozpocząć w Centrum Dydaktycznym Dzielnicy Żydowskiej – znajdującym się w starym domu Abrahama Seneora – aby kontynuować przez starą synagogę główną – dziś kościół Bożego Ciała – i Puerta de San Andrés, wyjątkowy punkt widokowy do kontemplacji cmentarza żydowskiego i jego antropomorficznych grobowców.

Puerta de San Andrés w Segowii. Wejście do dzielnicy żydowskiej

Tarazona (Saragossa, Aragonia). Poznanie średniowiecznego piękna tego miasta to zawsze dobry plan. Jego dzielnica żydowska składa się z dwóch różnych ognisk. Z jednej strony jest stara Dzielnica Żydowska, którą można zwiedzać zaczynając od ulicy Judería. Następnie warto zobaczyć Wiszące Domy, w których mieszkały rodziny szlacheckie lub przejść przez Rúa Alta, gdzie podobno znajdowała się synagoga. Kolejna ciekawostka: Ciekawostka: na placu Los Arcedianos na tydzień rozstawiano namioty z okazji Święta Sukkot inaczej Święta Szałasów, upamiętniające wędrówkę narodu żydowskiego. Z drugiej strony znajduje się nowa Dzielnica Żydowska, gdzie zachował się na przykład dom rodziny Santafé, którzy byli wielkimi żydowskimi kupcami.Toledo (Toledo, Kastylia-La Mancha). Żydzi toledańscy byli najważniejszymi w Hiszpanii. Dziś cały miejski labirynt żydowskiej dzielnicy Toledo oddaje hołd prestiżowi, który uczynił Toledo istotnym centrum zachodniego judaizmu. Polecamy odwiedzić dwie symboliczne synagogi. Z jednej strony Synagogę Tránsito, obecnie Muzeum Sefardyjskie, gdzie można dowiedzieć się trochę więcej o historii Żydów w Hiszpanii. Z drugiej strony Synagogę Santa María la Blanca, najstarszą i inspirowaną sztuką Almohadów. Oprócz synagog istnieje tu również Casa del Judío (Dom Żyda), w którym zachowano tradycyjne pomieszczenia.

Tudela (Nawarra). Kolebka ważnego podróżnika Benjamina de Tudela, dzielnica żydowska w Tudela była ważnym ośrodkiem średniowiecznej Nawarry i miała co najmniej trzy synagogi w starej Dzielnicy Żydowskiej i dwie w nowej. Zobaczysz, że zachowała ona swój układ i niekwestionowany hebrajski styl wąskich uliczek oraz domy z cegły z dekoracją w stylu mudejar. Tu urodził się żydowski uczony Abenezrá, twórca pisowni liczby zero. Tui (Pontevedra, Galicja). Chcesz wiedzieć, jakie są jedne z najwybitniejszych elementów żydowskiego dziedzictwa tego miasta? Przejdź się jego Szlakiem Żydowskim, aby odkryć sambenitos (plakaty, które umieszczano Żydom, aby zepsuć ich reputację), które znajdziesz w Muzeum Diecezjalnym, Dom Salomona ze wszystkimi pomieszczeniami przystosowanymi do życia sefardyjskiego, Casa dos Capellanes (którego wsporniki reprezentują Mojżesza i Aarona) czy menorę – siedmioramienny świecznik – zachowany w gotyckim krużganku katedry.

Całe to dziedzictwo wpisuje się również w Europejski Szlak Dziedzictwa Żydowskiego certyfikowany jako „Trasa Kulturalna Rady Europy”.Na tej stronie znajdziesz bardziej szczegółowe informacje o dziedzictwie sefardyjskim każdego miasta i wszystkich organizowanych wydarzeniach.